10 przywilejów matek w pracy. Obalamy wielki mit

Wyjątkiem od tej ochrony są tutaj dwie sytuacje:

• gdy dochodzi do zwolnienia dyscyplinarnego (z winy pracownicy);
• do likwidacji zakładu pracy (ale nie, gdy zamykany jest np. tylko jeden oddział). W tym przypadku kobieta jest w o tyle lepszej sytuacji, że nie pozostaje bez pieniędzy. Do czasu porodu należy jej się świadczenie z ubezpieczenia społecznego w wysokości zasiłku macierzyńskiego — wynosi on 100 proc. wysokości pensji (wyliczane na podstawie średniej z ostatnich 12 miesięcy).

Kobieta w ciąży chroniona jest także w kwestii czasu pracy — pracodawca nie może jej zmusić do pracy w godzinach nocnych (od godz. 21 do 7) oraz w godzinach nadliczbowych.

2. (Skrócony) urlop macierzyński po poronieniu

Niestety nie każda ciąża kończy się narodzinami. Kobieta ma prawo do tzw. skróconego urlopu macierzyńskiego, który trwa osiem tygodni, w przypadku poronienia. A dokładniej, w przypadku martwego urodzenia.

Zgodnie z art. 1801 Kodeksu pracy skrócony urlop przysługuje w razie urodzenia martwego dziecka lub śmierci dziecka przed upływem ośmiu tygodni życia po porodzie (w wymiarze ośmiu tygodni, jednak nie krócej niż przez okres siedmiu dni od dnia zgonu dziecka) — przysługuje za niego zasiłek w wysokości 100 proc. pensji. Trzeba tu podkreślić, że w kodeksie nie występuje słowo "poronienie", a określenie "martwe urodzenie".

Jak więc można skorzystać z tego rodzaju urlopu? Konieczne jest otrzymanie ze szpitala karty martwego urodzenia oraz rejestracja dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego (USC). Kartę taką można wydać jedynie, kiedy znana jest płeć dziecka. Jeśli więc do poronienia doszło na stosunkowo wczesnym etapie ciąży, gdy określenie płci wyłącznie na podstawie badań organoleptycznych nie jest możliwe, konieczne jest przeprowadzenie badań genetycznych.

W prawie nie zapisano dokładnie, od którego tygodnia przysługuje kobiecie ten rodzaj urlopu.

3. Urlop macierzyński — nie dla każdego tak samo długi

Urlop macierzyński przysługuje każdej pracownicy, która urodziła dziecko bez względu na rodzaj umowy o pracę. W jego trakcie wypłacany jest zasiłek w wysokości 100 proc. pensji (średnia liczona z ostatnich 12 miesięcy).

Urlop macierzyński zazwyczaj trwa 20 tygodni, czyli ok. 5 miesięcy. Taka długość przysługuje w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie. W przypadku narodzin bliźniaków to już 31 tygodni i po dwa tygodnie więcej "za" każde dziecko:

Długość urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi:

• 20 tygodni — w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
• 31 tygodni — w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
• 33 tygodnie — w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
• 35 tygodni — w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
• 37 tygodni — w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Urlop macierzyński kobieta może wykorzystać już przed porodem, jednak nie więcej niż sześć tygodni. Po porodzie matka musi obowiązkowo wykorzystać 14 tygodni urlopu. Może zrezygnować z pozostałych 6 tygodni urlopu i powrócić do pracy, ale wtedy pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzystać musi ojciec-pracownik.

Co istotne, urlop macierzyński należy wykorzystać w naturze. Oznacza to, że nie można zrzec się do niego prawa w zamian za ekwiwalent pieniężny.

Możliwość przerwania urlopu macierzyńskiego

Nie wszyscy wiedzą, ale możliwe jest przerwanie urlopu macierzyńskiego. Kobieta może zdecydować się na ten krok, gdy jej nowo narodzone dziecko wymaga długiej opieki szpitalnej. Często dzieje się tak w przypadku narodzin wcześniaków.

Przerwać urlop macierzyński można przerwać jednak dopiero po ośmiu tygodniach (czyli co najmniej tyle dziecko od narodzin musi przebywać w szpitalu) i w tym celu trzeba złożyć wniosek do pracodawcy.

W trakcie tej przerwy kobieta może otrzymać zwolnienie lekarskie na opiekę nad dzieckiem (maksymalnie 60 dni w roku) i w tym czasie pobierać zasiłek opiekuńczy w wysokości 80 proc. pensji. Po tych 60 dniach, jeśli jest taka wola pracownicy, może wrócić do pracy, a urlop macierzyński kontynuować, gdy dziecko wyjdzie ze szpitala.

Zobacz też: Pracujące mamy zarabiają mniej niż ich koleżanki o podobnych kompetencjach, na takich samych stanowiskach. To "kara za macierzyństwo"

4. Urlop rodzicielski — pewna grupa może zyskać

Po urlopie macierzyńskim możliwe jest wzięcie urlopu rodzicielskiego. W przypadku urodzenia jednego dziecka są to kolejne 32 tygodnie (w przypadku dwóch i więcej — 34 tygodnie). Oznacza to, że łącznie kobieta na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim może spędzić 52 tygodnie, czyli pełny rok.

Za pierwsze sześć tygodni (w przypadku matki wieloraczków to osiem tygodni) urlopu rodzicielskiego pracownica otrzyma 100 proc. zasiłku, zaś za kolejne jedynie 60 proc. Może wybrać jednak drugą opcję wypłaty — będzie to kwota uśredniona przez cały czas trwania urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, czyli 80 proc. Każda z opcji jest tak samo opłacalna...

Pół pensji "gratis" dla mam bliźniaków...

... z jednym wyjątkiem.

Kobiecie, która urodziła w czasie jednego porodu więcej niż jedno dziecko, opłaca się bardziej zdecydować się na wypłatę najpierw 100 proc. świadczenia, a później 60 proc. Dzięki temu "dostanie" ponad pół pensji gratis.

Jak to możliwe? To czysta matematyka.

Oto przykład: Pani Ewa przed zajściem w ciążę zarabiała 5 tys. zł na rękę. Po narodzinach bliźniaków zdecydowała się najpierw na pobieranie 100 proc., a później 60 proc. zasiłku.

W ten sposób przez pierwsze 39 tygodni (31 tyg. macierzyńskiego + 8 tyg. rodzicielskiego) dostawać będzie 100 proc. (9 miesięcy x 5 tys. zł = 45 tys. zł), a przez kolejne 26 tygodni 60 proc. (6 miesięcy x 3 tys. zł = 18 tys. zł). Łącznie to ok. 63 tys. zł.

Gdyby zdecydowała się na świadczenie w wysokości 80 podczas całego urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego (5 tys. zł x 80 proc. = 4 tys. zł), dostałaby ok. 60 tys. zł (4 tys. zł x 15 mies.). Jak widać, pani Ewa dzięki takiemu krokowi "zarobiła" 3 tys. zł.

5. Gwarancja powrotu do pracy

Zgodnie z prawem, kobieta po zakończeniu urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego ma gwarancję powrotu do pracy na swoje dawne stanowisko z takim samym wynagrodzeniem (choć może być wyższe).

Jeśli natomiast w czasie nieobecności pracownicy dojdzie w firmie do zmian czy reorganizacji, ma ona obowiązek zaproponować "równorzędne" stanowisko. Nowe miejsce pracy w takim przypadku nie może jednak powodować pogorszenia sytuacji finansowej kobiety.

6. Matczyne profity po powrocie

Pracownicę (choć dotyczy to w takim samym stopniu pracownika) opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać:

• w godzinach nadliczbowych,
• porze nocnej,
•  w systemie przerywanego czasu pracy,
• delegować poza stałe miejsce pracy.

Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z powyższych uprawnień może korzystać tylko jedno z nich.

Ponadto, kobieta karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy te mogą być udzielane łącznie, co oznacza, że kobieta będzie w ciągu dnia pracować może jedynie 6,5 godziny.

Co ważne, jak możemy przeczytać na stronach rządu, przerwy na karmienie pracodawca udziela na wniosek pracownicy na podstawie jej oświadczenia, iż karmi dziecko piersią. Kobieta nie ma obowiązku dostarczenia zaświadczenia od lekarza. Nie ma również żadnych ograniczeń czasowych co do tego, jak długo kobieta może korzystać z tego przywileju.

Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem wideo

7. Urlop opiekuńczy — dodatkowe dwa dni urlopu

Pracującej matce (jak i ojcu) przysługują w roku dwa dodatkowe dni (lub 16 godzin) wolnego na opiekę nad dzieckiem do ukończenia przez nie 14. roku życia. Liczba dni jest niezależna od liczby posiadanych potomków. Urlop ten jest w 100 proc. płatny.

Warto wiedzieć, że niewykorzystane dni nie przechodzą na kolejny rok, jak to dzieje się w przypadku urlopu wypoczynkowego.

8. Zasiłek opiekuńczy, czyli zwolnienie lekarskie na dziecko

Czym innym niż urlop opiekuńczy jest zasiłek opiekuńczy. Potocznie to "L4 na dziecko", czyli zwolnienie od pracy w czasie choroby dziecka

Jego długość jest zależna od wieku dziecka:

• 60 dni w roku kalendarzowym — do ukończenia przez dziecko 14 lat,
• 14 dni w roku kalendarzowym — jeśli dziecko ma więcej niż 14 lat,
• 30 dni w roku kalendarzowym — jeśli dziecko jest niepełnosprawne i ma więcej niż 14 lat, ale nie ukończyło 18 lat.

Długość tego rodzaju świadczenia jest niezależna od liczby posiadanych dzieci. W tym samym czasie może go wziąć tylko jeden z rodziców. Zasiłek opiekuńczy wynosi 80 proc. pensji.

9. Urlop wychowawczy — długi, ale za darmo

Kodeks pracy zapewnia też możliwość wzięcia bezpłatnego urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Trwa on maksymalnie 36 miesięcy, przy czym jeden miesiąc musi być wykorzystany przez drugiego rodzica.

Urlop wychowawczy może być udzielony maksymalnie w pięciu częściach do czasu ukończenia przez dziecko 6. roku życia. W jego trakcie pracodawca nie może zwolnić pracownika.

Co ciekawe, w czasie urlopu wychowawczego można podjąć pracę (u dotychczasowego lub innego pracodawcy), jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

10. To mit, że kobieta po powrocie z macierzyńskiego jest chroniona przed zwolnieniem. Jest sposób, by "zdobyć" immunitet

Istnieje błędne przekonanie, że kobieta po powrocie do pracy z urlopu macierzyńskiego jest chroniona przed zwolnieniem i to nawet przez rok. To mit. W polskim prawie nie ma żadnego przepisu, który by o tym mówił. Okres ochronny tutaj nie istnieje, nie ma żadnego immunitetu. Pracownica może liczyć "jedynie" na kulturę korporacyjną firmy, odpowiednie traktowanie pracowników i troskę o jej wizerunek — zarówno wewnętrzny, jak i wewnętrzny.

Kodeks pracy jasno bowiem mówi, że pracodawca może rozwiązać umowę z zachowaniem odpowiedniego okresu wypowiedzenia. Musi spełnić jeden warunek — przedstawić powody, które nie będą nosiły znamion dyskryminacji. Dlatego tak wiele kontrowersji budzi zwolnienie kobiety, która dopiero co wróciła do pracy po urodzenia dziecka, bo najzwyczajniej w świecie trudno znaleźć jakąkolwiek przyczynę, która mogła wystąpić w trakcie nieobecności pracownicy lub też krótko po jej powrocie.

Głos w sprawie zabrał Sąd Najwyższy. W 2012 r. stanął po stronie pracownicy i orzekał, że została ona zwolniona tuż po powrocie do firmy w związku z "nieobecnością w pracy z powodu ciąży i urlopu macierzyńskiego" (II PK 245/11), a to dyskryminacja.

Pracownica może zabezpieczyć się inaczej

Skąd więc wzięło się powszechne przekonanie dotyczące rocznej ochrony pracownicy po powrocie z urlopu macierzyńskiego?

Zgodnie z art. 186 Kodeksu pracy kobieta po zakończeniu urlopu macierzyńskiego (rodzicielskiego) ma prawo prosić o obniżenie czasu pracy, np. pracować na 7/8 etatu. W tym czasie — nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy — pracodawca nie może jej zwolnić. Objęta jest wtedy okresem ochronnym, który rozpoczyna się już w momencie złożenia odpowiedniego wniosku.

Co ważne, obniżyć wymiar pracy można w każdym momencie, gdy jest się uprawnionym do urlopu wychowawczego, czyli do 6. roku życia dziecka (na taki krok może zdecydować się też ojciec). Można to zrobić maksymalnie w pięciu częściach.

Natalia Szewczak, dziennikarka Business Insider Polska