Kup subskrypcję
Zaloguj się

Nadgodziny a dzień wolny — jak liczyć, w jakiej postaci można je odebrać?

Każdy pracownik, który wyrabia tak zwane godziny nadliczbowe, ma prawo do ich "odebrania" w postaci dnia wolnego lub odpowiedniego wynagrodzenia. Ustalenia między podwładnym i przełożonym ściśle określają przepisy w Kodeksie pracy. Nadgodziny a dzień wolny jak zatem powinno się prawidłowo przeliczać należne pracownikowi godziny? Czy pracodawca może narzucić osobie pracującej tzw. wybranie ich? W jaki sposób odebrać czas wolny za pracę w niedziele i święta?

Każdy pracownik, który wyrabia tak zwane godziny nadliczbowe, ma prawo do ich "odebrania" w postaci dnia wolnego lub odpowiedniego wynagrodzenia
Każdy pracownik, który wyrabia tak zwane godziny nadliczbowe, ma prawo do ich "odebrania" w postaci dnia wolnego lub odpowiedniego wynagrodzenia | Foto: GaudiLab / Shutterstock

Według Artykułu 151. § 1. Kodeksu pracy nadgodziny to "praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy". Z kolei 129. § 1. mówi o tym, że czas wykonywania zleconych zadań nie może wynosić więcej niż 8 godzin na dobę, a także 40 w pięciodniowym tygodniu pracy. Musi się to zawierać również w przyjętym okresie rozliczeniowym, trwającym maksymalnie 4 miesiące, z zastrzeżeniem art. 135-138, 143 i 144. Warto zaznaczyć, że czas przepracowany ponad ten wyznaczony przez Kodeks pracy, powinien być wyłącznie odstępstwem od normy.

Nadgodziny a dzień wolny — jakie dodatki przysługują pracownikowi?

Wysokość wynagrodzenia i przysługujący czas wolny są uzależnione od wielu czynników, między innymi od dnia, w którym pracownik wyrabia godziny nadliczbowe, czy też ich liczby. Stawka tych dodatkowych, powyżej 8-godzinnej normy, wynosi regularną płacę powiększoną o 50 proc. dodatek. Nadprogramowy czas spędzony w miejscu pracy w niedzielę, porze nocnej lub też w dzień ustawowo od niej wolny wart jest dodatku w wysokości 100 proc.

Co osobie zatrudnionej przysługuje za nadgodziny w sobotę? Należy jej się wolne w inny wybrany dzień tygodnia, tak aby zachowany został pięciodniowy tydzień pracy. Informacje o tym można znaleźć w przepisie art. 151(3) Kodeksu pracy. Za jeden dzień pracujący (nawet w niepełnym wymiarze godzin), który wcześniej był ustalony jako niepracujący, przysługuje pracownikowi dzień wolny. W wyjątkowych sytuacjach pracodawca może zamiennie przyznać podwładnemu wynagrodzenie za dany termin, ale powiększone o 100 proc. jego stawki.

Zobacz także: Upał w biurze aż parzy. Tłumaczymy, kiedy można odmówić pracy

Nadgodziny — jak obliczyć należne za nie wynagrodzenie?

Jak prawidłowo przeliczyć czas spędzony w miejscu pracy na przysługującą pracownikowi zapłatę? Należy ustalić stawkę godzinową brutto wynagrodzenia osoby pracującej. Wlicza się do niej podstawowa pensja oraz określone, stałe dodatki. Godziny nadliczbowe obejmujące dni robocze trzeba pomnożyć przez przepracowany czas oraz dodać do tego 50 proc. wynagrodzenia. I analogicznie w przypadku pracy w dni, w które obowiązuje 100 proc. dodatek.

Przykład:

Pensja brutto: 4800 zł

Przepracowane godziny w miesiącu: 160

Ilość nadgodzin: 5

4800/160 = 30 zł za godzinę

30 × 5 = 150 zł

150 zł + (150 zł x 50 proc.) = 225 zł

W tym miesiącu osobie zatrudnionej należy się 225 zł dodatku do pensji. Gdy pracodawca nie jest w stanie dać finansowego wynagrodzenia za nadprogramową pracę, powinien zrekompensować to w postaci czasu wolnego.

Nadgodziny a dzień wolny — jakie zasady obowiązują podczas odbierania przepracowanych godzin?

Pracownik ma prawo złożyć wniosek, na podstawie którego pracodawca udzieli mu dnia wolnego. Kodeks pracy mówi o tym w art. 151(2) § 1. Przełożony powinien w tej sytuacji udzielić osobie zatrudnionej wolnego w wybranym dniu w proporcjach 1:1. Na swój wniosek podwładny może odebrać nadgodziny, a dzień wolny zrealizować w następnym okresie rozliczeniowym. Osoba zatrudniająca wypłaca wtedy pomniejszoną pensję.

Zobacz także: Zmiany w Kodeksie pracy. PiS szykuje nowe urlopy. Kto skorzysta? Wyjaśniamy

Jeśli pracownik złoży wniosek o odebranie takiego czasu w wybranym przez siebie dniu, powinien mieć na uwadze, że jego zwierzchnik nie musi się na to zgodzić. Ma on również możliwość nałożyć ograniczenia na udzielanie czasu wolnego, na przykład w postaci wskazania konkretnego dnia roboczego lub ram czasowych, w których takowego nie przyznaje.

Czy pracodawca może kazać wybrać godziny nadliczbowe?

W sytuacji, gdy przełożony narzuca odbiór wolnego w wybranym przez siebie terminie, musi udzielić go w proporcji 1:1,5, czyli na dwie przysługujące nadgodziny należne są wolne od pracy i zrealizowane do końca okresu rozliczeniowego trzy. Dozwolone jest także oddanie jednej części godzin nadliczbowych w postaci czasu wolnego, a drugiej w formie rekompensaty finansowej.

Gdy przełożony narzuca pracownikowi odbiór nadprogramowo przepracowanego czasu w następnym okresie rozliczeniowym, nie zwalnia go to z obowiązku wypłacenia pełnej pensji, lecz jedynie z dodatku. Jeśli osoba zatrudniona złożyła wniosek o udzielenie wolnego, może ono zostać rozliczone w kolejnych miesiącach. Natomiast, gdy to pracodawca je przyznaje, powinien oddać wolne nie później niż do końca okresu rozliczeniowego.

Przy składaniu wniosku o zapewnienie czasu wolnego za dodatkowo przepracowane godziny podwładny musi pamiętać o dogodnym terminie złożenia dokumentu. Data odebrania godzin nadliczbowych powinna być ustalona jeszcze przed wypłaceniem pensji za dany miesiąc.

Zobacz także: Wypłata zaległego wynagrodzenia wszystko, co musisz wiedzieć

Dzień wolny za nadgodziny a zwolnienie lekarskie

Co w przypadku, gdy z powodu nagłej choroby pracownika umówiony czas wolny pokrywa się z okresem jego niedyspozycji? W takiej sytuacji przełożony ma prawo zadecydować o tym, jak będą odebrane nadgodziny, a dzień wolny nie musi być wcale przełożony w ramach rekompensaty na inny. Pracodawca ma prawo zrealizować swój obowiązek udzielenia go w ustalonym wcześniej terminie. Jedynie wtedy, gdy czas wolny nie został jeszcze sprecyzowany, obie strony mogą porozumieć się w sprawie uzgodnienia nowej daty.

Zasady dotyczące nadgodzin a dni wolnych czy liczenia odpowiedniego wynagrodzenia zależą od wielu czynników. Między innymi od dnia, ilości godzin nadliczbowych, ale również od tego, kto wyjdzie z inicjatywą ich odebrania. Trzeba pamiętać jednak, że nawet złożenie wniosku przez pracownika nie gwarantuje mu udzielenia czasu wolnego w wyznaczonym przez siebie terminie. Ostateczne rozliczenie nadprogramowej pracy należy do pracodawcy.