Jeszcze kilka lat temu w Rybniku z powodu morderczego smogu trzeba było zamykać szkoły i przedszkola. Dziś nie jest to już konieczne.
- Poprawa jakości powietrza w miejscowościach, w których mieszkańcy masowo wymienili kotły węglowe na czyste źródła energii, jest niesamowita, przykład Rybnika jest wręcz spektakularny – komentuje Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego (PAS), który opublikował właśnie doroczny ranking zaangażowania gmin w walce o czyste powietrze. Pokazuje dane: w 2010 roku odnotowano w Rybniku 134 dni z przekroczeniami dopuszczalnego dobowego poziomu pyłu zawieszonego PM10, w 2014 r. – 127 dni, w 2018 r. - 108, w 2021 r. - 67, a w 2023 r. już tylko 16 dni.
PAS sprawdził, na ile do poprawy jakości powietrza przyczyniają się działania antysmogowe, a na ile jest to wynik czynników meteorologicznych. Taką analizę dla Rybnika przeprowadzili badacze z Europejskiego Centrum Czystego Powietrza (ECAC).
Jak wyjaśnia Dominika Mucha, wiceprezeska ECAC, z dokładnych analiz wynika, że aż 71 proc. poprawy jakości powietrza uzyskano dzięki działaniom antysmogowym. Kluczowa okazała się wymiana kopciuchów, czyli kotłów starego typu, w których spalany jest węgiel lub drewno; to najbardziej zanieczyszczające powietrze urządzenia grzewcze. - 29 proc. poprawy jakości powietrza można przypisać czynnikom meteorologicznym, przede wszystkim efektowi „ciepłej zimy” – komentuje Dominika Mucha. W jej opinii, Rybnik może służyć innym samorządom za wzór skuteczności działań antysmogowych.
– Poprawę jakości uzyskalismy dzięki wymianie kilkunastu tysięcy kopciuchów w ostatnich latach w ramach państwowego programu Czyste Powietrze oraz ze środków zdobywanychprzez samorząd z innych źródeł – mówi Janusz Piechoczek, działacz PAS i Rybnickiego Alarmu Smogowego. Dodaje, że jeszcze kilka lat temu Rybnik był na czele rankingu Światowej Organizacji Zdrowia najbardziej zanieczyszczonych miejsc w Europie, a obecnie jest na dobrej drodze do tego, aby osiągnąć jakość powietrza zgodną ze standardami WHO.
- Obecne średnioroczne zanieczyszczenie pyłem PM10 w Rybniku wynosi 23 ug/m3
- Obecna norma obowiązująca w prawie polskim to 40 ug/m3
- Norma w proponowanej nowej dyrektywie UE ds. jakości powietrza to 20 ug/m3
- Wytyczne WHO mówią o 15 ug/m3
Czyste powietrze w Rybniku to również poprawa jakości życia i zdrowia. Badanie z 2020 roku przeprowadzone w Hasselt University w Belgii pokazało, że w moczu rybnickich dzieci znajdowało się aż pięciokrotnie więcej rakotwórczej sadzy niż u dzieci ze Strasburga. - W Polsce na skutek zanieczyszczenia powietrza wciąż umiera ponad 40 tys. osób rocznie. Przykład Rybnika pokazuje, że dzięki staraniom samorządu możliwa jest ochrona zdrowia i życia mieszkańców miast i wsi – podkreśla Andrzej Guła.
Wpływ likwidacji kotłów węglowych na jakość powietrza
Opublikowany we wtorek przez PAS nowy ranking najaktywniejszych gmin w Programie Czyste Powietrze dowodzi po raz kolejny, że aktywna postawa samorządów i wymiana starych kotłów i pieców węglowych ma zdecydowanie największy wpływ na poprawę jakości powietrza. Spośród prawie dwóch i pół tysiąca gmin w Polsce największą liczbę wniosków do programu wymiany źródeł ciepła na bardziej ekologiczne oraz termomodernizacji budynków złożyli mieszkańcy Rybnika, a w przeliczeniu na liczbę budynków jednorodzinnych najlepiej wypadła gmina Radlin (położona również w województwie śląskim). Aż 16 gmin z tego województwa znalazło się w pierwszej dwudziestce najaktywniejszych gmin w kraju – i właśnie dzięki temu jeden z najbardziej zanieczyszczonych dotąd przemysłowych regionów w Europie zrobił największe postępy na drodze do całkowicie czystego powietrza.
Ranking PAS obejmuje działania gmin od początku funkcjonowania Programu Czyste Powietrze (2018 r.) do końca 2023 r. Jego twórcy uwzględnili dwa kryteria:
- ogólną liczbę wniosków o wymianę starych urządzeń grzewczych
- liczbę wniosków w odniesieniu do liczby budynków jednorodzinnych w danej gminie
W pierwszym rankingu, bazującym na liczbie złożonych wniosków, na pierwszym miejscu spośród wszystkich 2477 gmin w Polsce znalazł się wspomniany Rybnik, wyprzedzając Częstochowę i Łódź.
/>
W drugim zestawieniu, w którym liczba wniosków przeliczana jest przez liczbę budynków jednorodzinnych w gminie, liderem została gmina Radlin, która wyprzedziła dwie inne śląskie miejscowości: Jejkowice i Rydułtowy.
/>
W komentarzu do rankingu Polski Alarm Smogowy podkreśla, że przede wszystkim od aktywności samorządu lokalnego zależy stopień poprawy jakości powietrza. - Tam gdzie samorząd działa prężnie i pomaga mieszkańcom przy wymianie starych źródeł ciepła, tam widać efekty w postaci czystszego powietrza – mówi Andrzej Guła. Zwraca uwagę, że w Rybniku i Radlinie prowadzono wiele kampanii, których celem było zachęcanie mieszkańców do sięgania po dotacje.
Czyste Powietrze to dziesięcioletni program Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej uruchomiony w 2018 r. Jego celem jest poprawa jakości powietrza poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków jednorodzinnych. Chodzi o wymianę w sumie 3 milionów „kopciuchów” - pozaklasowych kotłów na węgiel i drewno - do roku 2029. Według barometru Czystego Powietrza, który prowadzi PAS, do końca lutego 2024 r. złożono 689 tys. wniosków na wymianę kopciuchów, co stanowi zaledwie 23 proc. założonego celu. Działania w najbliższych latach powinny być zatem trzy razy bardziej intensywne niż dotąd.
Rankingi dla wszystkich 2477 gmin w Polsce są dostępne tutaj: