Kiedy USG, kiedy tomograf, a kiedy rezonans? Różne wskazania do wykonania badań obrazowych

Aparaty do ultrasonografii znajdują się w bardzo wielu gabinetach lekarskich, dlatego badanie uważa się za szeroko dostępne. Przy okazji charakteryzuje się znaczną dokładnością i pozwala na precyzyjną ocenę stanu narządów wewnętrznych.

USG wykorzystuje ultradźwięki, tzn. dźwięki o wysokiej częstotliwości, których człowiek nie może usłyszeć. Emitowane są przez głowicę urządzenia i mają zdolność do przenikania przez ludzkie tkanki. Po odbiciu zostają przekształcone w obraz, który interpretuje specjalista. Procedura jest całkowicie bezpieczna, bezbolesna i nie wymaga specjalnego przygotowania. Niektórym minimalny dyskomfort może sprawić kontakt z zimnym żelem, który stosuje się, by zniwelować obecność niepożądanych pęcherzyków powietrza, co poprawia przewodnictwo i zarazem jakość otrzymywanego obrazu. Warto zaznaczyć, że USG można wykonać nie tylko przez powłoki ciała, ale również wprowadzając głowicę do naturalnych otworów i jam - mówimy wtedy o badaniu endosonograficznym.

Nie ma wyraźnych przeciwwskazań do wykonania USG, poza zmianami zapalnymi na skórze lub otwartymi ranami w tych miejscach, w których miałaby zostać przyłożona głowica aparatu. O bezpieczeństwie badania świadczy najlepiej, to, że przeprowadza się je u kobiet w ciąży i małych dzieci. 

Ultrasonografia pozwala uwidocznić niepokojące zmiany od torbieli, przez włókniaki, guzy, zgrubienia, aż po nowotwory. Dlatego nie sposób wymienić wszystkich wskazań do jego wykonania. Na USG najczęściej kierowani są pacjenci, u których lekarz podejrzewa:

• wrodzone wady anatomiczne;
• torbiele trzustki i dróg żółciowych;
• zmiany w piersiach;
• przepukliny;
• obecność płynu w jamie otrzewnej;  
• nieprawidłowości w stawach, węzłach chłonnych i naczyniach;
• zmiany ogniskowe np. w nadnerczach (umożliwiające rozpoznanie np. zespołu Cushinga),
• wole tarczycy.

O ile ultrasonografia dostępna jest niemal od ręki, to na tomografię komputerową zazwyczaj trzeba nieco poczekać, chociaż obecnie znajduje się w wielu ośrodkach medycznych (przeważnie w szpitalach). Czas oczekiwania na badanie w ramach NFZ, waha się znacznie w zależności od województwa. Co prawda, można wykonać je prywatnie, ale należy wtedy liczyć się z wydatkiem rzędu kilkuset złotych.

Podczas tomografii, wykorzystywane jest promieniowanie rentgenowskie, czyli to samo, którego używa się do wykonywania klasycznych zdjęć RTG. Promieniowanie jest w różnym stopniu pochłaniane przez tkanki, żeby ostatecznie dostać się do detektora. W trakcie wykonywania tomografii źródła promieniowania i detektory znajdują się w specjalnym pierścieniu, który obraca się wokół przesuwającego stołu z pacjentem, co daje możliwość wykonania szeregu zdjęć poszczególnych części ciała, a nie jak w przypadku RTG pojedynczego zdjęcia.

Sposób przygotowania do badania zależy od rodzaju tomografii. Jeśli nie jest podawany środek kontrastujący, to pacjenci nie muszą się szczególnie przygotowywać. W sytuacjach, w których konieczne jest podanie środka kontrastującego, dana osoba powinna być na czczo i posiadać przy sobie wynik uprzednio zaleconego badania krwi (stężenie kreatyniny oraz TSH). Rzecz jasna pacjent musi poinformować lekarza o potencjalnych uczuleniach (zwłaszcza na kontrast), chorobach towarzyszących i zażywanych lekach. 

Tomografia komputerowa jest uznawana za bardziej wartościowe diagnostycznie badanie od USG, jeśli chodzi o obrazowanie przestrzeni ciała wypełnionych gazami np. przewodu pokarmowego i płuc, dlatego przeprowadza się ją w celu rozpoznania:

• chorób układu oddechowego: nowotworów, zapalenia i zwłóknienia płuc, pylicy, sarkoidozy, POChP, zatorowości płucnej i zmian pourazowych;
• zmian w mózgu;
• krwawienia w stanach nagłych np. krwawienia do jamy otrzewnej;
• tętniaków i niedrożności naczyń;
• chorób zatok;
• dolegliwości w obszarze narządów ruchu. 

Bardzo istotnym wskazaniem do wykonania tomografii komputerowej jest różnicowanie udaru krwotocznego od niedokrwiennego - jest to niezbędne lekarzom do ustalenia, jakie działanie terapeutyczne należy wdrożyć.

Rezonans magnetyczny wykorzystuje zdolności magnetyczne, które posiadają atomy wodoru znajdujące się w cząsteczkach wody budujących ludzkie ciało. W samym urządzeniu znajduje się silny elektromagnes, zdolny do wzbudzenia protonów wodoru, które powracając do swojego podstawowego stanu, oddają energię, która następnie jest przetwarzana na obraz. Podczas procedury nie korzysta się z promieniowania rentgenowskiego (które może nieść powikłania dla zdrowia), używa się właściwości pola magnetycznego i fale radiowe.   

Badanie nie wymaga szczególnego przygotowania. Należy jednak pamiętać, by nie mieć na sobie biżuterii lub innych elementów, które mogłyby zakłócić obraz. Rezonans może zaszkodzić pacjentom z: implantem ślimakowym, rozrusznikiem serca i klipsami naczyniowymi. Na badanie z kontrastem trzeba zgłosić się na czczo, ale nie ma ograniczenia w piciu wody. Rezonans magnetyczny może trwać kilkadziesiąt minut, dlatego warto uzbroić się w cierpliwość.

Rezonans magnetyczny daje najwyraźniejszy obraz badanej struktury, dzięki czemu lekarz jest w stanie dostrzec nawet najdrobniejsze zmiany mogące wskazywać na daną chorobę. Rezonans służy przede wszystkim do uwidaczniania centralnego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego), oraz tkanek miękkich, mięśni wszystkich stawów, ścięgien i więzadeł. Badanie zazwyczaj wykorzystuje się do uzupełnienia innych badań, nie powinno być stosowane w celach przeglądowych, dlatego że specjalista musi wiedzieć, z jakiego protokołu skorzystać - u jednego pacjenta nie można zastosować ich wszystkich, ponieważ procedura trwałaby wiele godzin. Krótko mówiąc, rezonans wykonuje się zwykle wtedy gdy wie się, że występuje choroba, ale nie ma się pewności jaka. 

Co ciekawe - z rezonansu magnetycznego, korzystają również psychiatrzy. Wolumetria, czyli pomiar objętości poszczególnych struktur układu nerwowego, pozwala zbadać deficyty w poszczególnych częściach mózgu. To może wnieść wiele informacji co do etiologii, omamów czy urojeń. Wskazaniami do wykonania rezonansu magnetycznego są również: podejrzenie depresji i schizofrenii.

Źródła:

A. Szczeklik, P. Gajewski. Interna Szczeklika 2023

W. Herring, Podręcznik radiologii, Edra Urban & Partner, Wrocław, 2021

B. Pruszyński i in., Radiologia: diagnostyka obrazowa, RTG, TK, USG i MR, Warszawa 2014.'

CZYTAJ TAKŻE:

Morfologia a morfologia z rozmazem. Czym różnią się te badania?

Scyntygrafia oceni stan nerek, wykryje groźne nowotwory. Poznaj wskazania i przebieg badania

Kiedy gastroskopia, a kiedy kolonoskopia? Różnica nie jest taka oczywista